Antibiotica

Wat zijn antibiotica?

Antibiotica zijn medicijnen die speciaal ontwikkeld zijn om bacteriële infecties te bestrijden. Deze geneesmiddelen werken door bacteriën te doden of hun groei te remmen, waardoor het lichaam de kans krijgt om de infectie te overwinnen. Het is cruciaal om te begrijpen dat antibiotica uitsluitend effectief zijn tegen bacteriën en geen effect hebben op virussen die verantwoordelijk zijn voor verkoudheden, griep of COVID-19.

Het verschil tussen bacteriële en virale infecties is essentieel voor het juiste gebruik van antibiotica. Bacteriële infecties zoals blaasontsteking, longontsteking of huidinfecties kunnen succesvol behandeld worden met antibiotica. Virale infecties daarentegen hebben tijd nodig om te genezen en reageren niet op antibiotische behandeling.

Antibiotica bestrijden bacteriën op verschillende manieren: sommige vernietigen de celwand van bacteriën, andere verstoren hun voortplanting of blokkeren essentiële processen. Het juiste gebruik van antibiotica is van levensbelang om resistentie te voorkomen. Neem altijd de volledige kuur in, ook als u zich beter voelt, en gebruik antibiotica nooit zonder voorschrift van een arts.

Soorten antibiotica beschikbaar in Nederland

In Nederlandse apotheken zijn verschillende klassen antibiotica verkrijgbaar, elk met specifieke eigenschappen en toepassingen. De keuze voor een bepaald antibioticum hangt af van het type bacterie, de locatie van de infectie en eventuele allergieën van de patiënt.

Meest voorgeschreven antibiotica in Nederland:

• Penicillines: Amoxicilline en flucloxacilline behoren tot de meest gebruikte antibiotica voor luchtweginfecties en huidinfecties
• Macroliden: Azitromycine en clarithromycine worden vaak voorgeschreven bij penicilline-allergie
• Tetracyclines: Doxycycline en minocycline zijn effectief tegen een breed spectrum bacteriën
• Quinolonen: Ciprofloxacine en levofloxacine worden gebruikt voor ernstige infecties
• Cefalosporines: Cefalexine en cefuroxim zijn alternatieve breedspectrum antibiotica
• Sulfonamiden: Co-trimoxazol wordt specifiek gebruikt voor urineweginfecties

Elke antibioticaklasse heeft unieke eigenschappen en wordt ingezet tegen specifieke bacteriën. Uw arts bepaalt welk antibioticum het meest geschikt is voor uw situatie, gebaseerd op medische richtlijnen en resistentiepatronen in Nederland.

Veelvoorkomende aandoeningen en behandelingen

Luchtweginfecties

Antibiotica worden vaak voorgeschreven voor bacteriële luchtweginfecties zoals bronchitis en longontsteking. Bij acute bronchitis zijn penicillines of macroliden de eerste keuze, terwijl bij longontsteking bredere antibiotica zoals amoxicilline-clavulaanzuur gebruikt worden.

Urineweginfecties en andere veel behandelde infecties

Voor urineweginfecties zijn trimethoprim of nitrofurantoïne standaardbehandelingen. Huidinfecties zoals cellulitis en impetigo reageren goed op flucloxacilline of fusidine. Keel- en oorinfecties worden meestal behandeld met amoxicilline, vooral bij kinderen.

Maag-darminfecties vereisen specifieke antibiotica zoals ciprofloxacine, afhankelijk van de verwekker. Bij geslachtsziekten worden verschillende antibiotica gebruikt:

• Chlamydia: azithromycine of doxycycline
• Gonorroe: ceftriaxone in combinatie met azithromycine
• Syfilis: benzylpenicilline

De keuze van antibioticum hangt af van de specifieke bacterie, de ernst van de infectie en eventuele resistentie. Uw arts bepaalt altijd welk antibioticum het meest geschikt is voor uw aandoening.

Juist gebruik en dosering

Belang van volledige kuur afmaken

Het is cruciaal om antibiotica altijd volledig op te maken, ook als u zich beter voelt. Het voortijdig stoppen kan leiden tot terugkeer van de infectie en ontwikkeling van resistente bacteriën. Een onvolledige kuur vermindert de effectiviteit van toekomstige behandelingen.

Innametijden en praktische tips

Neem antibiotica op regelmatige tijden in voor optimale werking. Sommige antibiotica moeten op een lege maag, andere juist bij het eten worden ingenomen. Lees altijd de bijsluiter en volg de instructies van uw apotheker op.

Bij een vergeten dosis: neem deze zo snel mogelijk in, tenzij het bijna tijd is voor de volgende dosis. Verdubbel nooit de dosis. Bewaar antibiotica koel en droog, vaak in de koelkast, en controleer de houdbaarheidsdatum.

Raadpleeg uw arts bij aanhoudende klachten na 2-3 dagen, ernstige bijwerkingen, allergische reacties, of als de infectie lijkt te verergeren ondanks behandeling.

Bijwerkingen en voorzorgsmaatregelen

Meest voorkomende bijwerkingen

Antibiotica kunnen verschillende bijwerkingen veroorzaken, waarbij de meeste mild van aard zijn en vanzelf verdwijnen. De meest voorkomende bijwerkingen zijn maag-darmklachten zoals misselijkheid, buikpijn, diarree en braken. Deze ontstaan doordat antibiotica niet alleen ziekteverwekkers aanpakken, maar ook de nuttige bacteriën in uw darmen beïnvloeden. Andere frequent voorkomende bijwerkingen zijn hoofdpijn, duizeligheid en huiduitslag.

Allergische reacties herkennen

Allergische reacties op antibiotica kunnen variëren van mild tot levensgevaarlijk. Lichte allergische reacties uiten zich vaak als huiduitslag, jeuk of zwelling. Ernstige allergische reacties (anafylaxie) kunnen ademhalingsproblemen, gezichtszwelling, bloeddrukdaling en bewusteloosheid veroorzaken. Bij tekenen van een allergische reactie moet u onmiddellijk stoppen met het antibioticum en contact opnemen met uw arts of apotheek. Bij ernstige symptomen belt u direct 112.

Interacties met andere medicijnen

Antibiotica kunnen de werking van andere medicijnen beïnvloeden of zelf minder effectief worden door gelijktijdig gebruik van bepaalde geneesmiddelen. Belangrijke interacties komen voor met anticonceptiepillen, bloedverdunners, diabetesmedicijnen en bepaalde hartritmemedicijnen. Informeer altijd uw arts en apotheker over alle medicijnen, supplementen en kruidentheeën die u gebruikt voordat u antibiotica gaat innemen.

Contra-indicaties en zwangerschap

Niet alle antibiotica zijn geschikt voor iedereen. Bepaalde antibiotica zijn niet aanbevolen bij zwangerschap, borstvoeding, nierziekte, leveraandoeningen of specifieke allergieën. Tijdens de zwangerschap zijn penicillines en erythromycine over het algemeen veilig, terwijl tetracyclines en quinolonen vermeden moeten worden. Vertel uw arts altijd over uw medische geschiedenis, zwangerschap of kinderwens voordat u antibiotica krijgt voorgeschreven.

Wanneer stoppen met gebruik

Stop nooit vroegtijdig met antibiotica, zelfs als u zich beter voelt. Een onvolledige kuur kan leiden tot terugkeer van de infectie en antibioticaresistentie. Stop wel onmiddellijk bij ernstige allergische reacties of bij bijwerkingen die uw dagelijks leven ernstig beïnvloeden. Neem in dat geval direct contact op met uw behandelend arts voor verdere instructies en eventuele alternatieve behandeling.

Antibioticaresistentie en preventie

Wat is antibioticaresistentie

Antibioticaresistentie ontstaat wanneer bacteriën zich aanpassen en overleven ondanks behandeling met antibiotica. Deze resistente bacteriën kunnen zich vermenigvuldigen en verspreiden, waardoor infecties moeilijker te behandelen worden. Resistentie ontwikkelt zich natuurlijk over tijd, maar wordt versneld door onjuist en overmatig gebruik van antibiotica. In Nederland monitort het RIVM de resistentiepatronen van bacteriën om de effectiviteit van antibiotica te bewaken.

Gevolgen voor de volksgezondheid

Antibioticaresistentie vormt een groeiende bedreiging voor de wereldwijde volksgezondheid. Resistente infecties leiden tot langere ziekenhuisopnames, hogere medische kosten en verhoogde sterfte. Routinematige medische procedures zoals operaties en chemotherapie worden riskanter wanneer antibiotica hun effectiviteit verliezen. In Nederland werken ziekenhuizen, huisartsen en apothekers samen in het SWAB (Stichting Werkgroep Antibioticabeleid) om resistentie tegen te gaan.

Hoe resistentie voorkomen

Resistentie voorkomen is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van zorgverleners en patiënten. Het begint met het alleen voorschrijven van antibiotica wanneer echt nodig en het kiezen van het juiste antibioticum voor de specifieke infectie. Goede hygiëne, zoals regelmatig handen wassen en vaccinaties volgens het Rijksvaccinatieprogramma, helpt infecties voorkomen en vermindert de behoefte aan antibiotica. In de landbouw moet het gebruik van antibiotica bij dieren worden beperkt.

Verantwoord gebruik antibiotica

Verantwoord gebruik van antibiotica vereist bewustzijn en discipline van alle betrokkenen. Voor patiënten betekent dit:

• Antibiotica alleen gebruiken op voorschrift van een arts
• De volledige kuur afmaken, ook als u zich beter voelt
• Nooit antibiotica delen met anderen of bewaren voor later gebruik
• Niet aandringen op antibiotica bij virale infecties zoals verkoudheid of griep
• Resterende antibiotica inleveren bij de apotheek voor veilige vernietiging

Alternatieve behandelingen

Bij lichte infecties kunnen soms alternatieve behandelingen worden overwogen om het gebruik van antibiotica te vermijden. Natuurlijke remedies zoals honing voor keelpijn, cranberrysap bij urineweginfecties, of zoutwater spoelen bij neusholteontsteking kunnen in sommige gevallen symptomen verlichten. Deze alternatieven vervangen echter nooit antibiotica bij ernstige bacteriële infecties. Bespreek altijd met uw arts of apotheker welke aanpak het meest geschikt is voor uw situatie.

Rol van de apotheek en patiënt

Nederlandse apothekers spelen een cruciale rol in het bevorderen van verantwoord antibioticagebruik. Zij controleren voorschriften, geven voorlichting over juist gebruik en bewaken mogelijke interacties. Apothekers werken samen met huisartsen om antibioticabeleid te optimaliseren en organiseren campagnes tijdens de jaarlijkse Europese Antibioticadag. Als patiënt kunt u bijdragen door vragen te stellen over uw behandeling, instructies op te volgen en ongebruikte medicijnen terug te brengen naar de apotheek.